رنج مُرواربافی «داویجان» از خام‌فروشی تا فعالیت فصلی
ملایر- ایرنا- صدای خِش‌خِش ترکه‌ها هر صبح با طلوع خورشید در کوچه‌پس‌کوچه‌های «داویجان» در ملایر می‌پیچد، نوایی آشنا برای زنان و مردان روستا که یادآور هنر، زندگی و معیشت آنان است، هنری که از خام‌فروسی، وجود واسطه‌ها و فعالیت فصلی رنج می‌برد.
به گزارش ایرنا؛ در فاصله‌ای نه‌چندان دور از شهر ملایر، روستای کهن «داویجان» آرمیده، روستایی با پیشینه‌ای چندصدساله که نامش با هنر اصیل «مرواربافی» گره خورده و گویی روح این دیار در تار و پود ترکه‌های بافته‌شده جاریست و هر خانه، هر دیوار، هر ایوان، روایتی از هنری را در خود دارد که نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه تا امروز زنده مانده است.
گذشتگان، این روستا را «دِوُن» می‌نامیدند؛ نامی که یادآور جایگاهش میان دو قلعه تاریخی است، اما امروز، «داویجان» نه فقط به‌خاطر تاریخ کهن، که به‌پاس دستان پرتوان و خلاق مردان و زنانش شناخته می‌شود؛ دستانی که از ترکه‌های نازک، هنر می‌آفرینند و از دل طبیعت، زیبایی می‌بافند.
مُرواربافی داویجان، تنها یک پیشه نیست؛ بلکه بخشی از هویت، فرهنگ و اقتصاد این دیار است که با همه فراز و نشیب‌های روزگار، هرگز از رونق نیفتاده است، امروز هم بیش از ۱۲۰ کارگاه فعال در روستا وجود دارد که استادکاران با حوصله و ظرافتی مثال‌زدنی، ترکه‌ها را به زیباترین محصولات دستی تبدیل می‌کنند.
مُرواربافی؛ هنری که با زندگی می‌تپد
مُرواربافی در ملایر، تاریخی به درازای کشت انگور دارد، این هنر، میراثی فرهنگی و دستاورد دستان خلاق مردمانی است که در طول سده‌ها، آن را پاس داشته و توسعه داده‌اند و حتی در شرایط سخت اقتصادی، این هنر همچنان نقش مهمی در درآمدزایی و معیشت مردم منطقه ایفا می‌کند.
آسیه بانوی هنرمندی است که بیش از چهار دهه از عمرش را برای هنر مُرواربافی گذاشته و امروز در دلِ بازار قدیمی شهر، پشت ویترینی که از سبدهای ریز و درشت مروار پوشیده شده، دنیایی از ظرافت و نور نهفته است، اینجا کارگاه مرواربافی است؛ جایی که هنر و صبر در هم می‌آمیزد تا خاطره و زیبایی خلق شود.
هوای کارگاه، بوی کهنگی چوب و بوی ملایم ترکه‌های مُروار را به خود گرفته و زیر نور چراغی زرد و ملایم، آسیه استادکار سبدبافی پشت میزی نشسته که از انبوهی سبدهای رنگارنگ، طرح‌های زیبا و پارچه‌های رنگارنگ انباشته شده تا پس از خلق اثری زیبا در دستان علاقه‌مندان به هنر بنشیند.
دست‌های آسیه با آن همه چین و چروکِ از راه پُرفراز و نشیب مُرواربافی حکایت دارد، صدای برخورد ملایم مُروارها با یکدیگر، همچون زمزمه‌ای آرام بخش در سکوت کارگاه می‌پیچد، آسیه آرام‌آرام بافتی از نقش‌های اصیل را می‌آفریند و با تمام وجودش از سرگذشت هنر اصیل مرواربافی در ملایر می‌گوید.
در کُنج کارگاه، شاگرد جوانی برای گذران اوقات فراغتش مشغول یادگیری این هنر ظریف است و گاهی اشتباهی می‌کند و استاد با لبخندی آرام، راهش را نشان می‌دهد، اینجا زمان به آرامی می‌گذرد و هر تکّه مُروار، بخشی از روح سازنده‌اش را با خود حمل می‌کند.
بانوان نقش اصلی را در هنر مرواربافی بازی می‌کنند
دستان هنرمند آسیه دست‌سازه‌هایی پدید می‌آورد تا بیش از آن که کالا باشند، گنجینه‌ای از هنر و تاریخ است، سبدهای نان، سبزی، جعبه‌های جواهرات و هزار و یک رنگ وسایل آشپزخانه، هر یک قصه ساعت‌ها نشستن، صبر کردن و آفریدن را در درخشش ترکه‌های مروار روایت می‌کنند.
فاطمه در گوشه دیگر کارگاه ترکه‌های نازک با سرانگشتانش پوست قهوه‌ای آن را می‌کَند و ترکه‌های بید را با قیچی باغبانی مُورب برش می‌دهد تا برای بافت سبد آماده شود، وی یک سالی می‌شود کنار دست استادش آسیه آموزش می‌بیند و در کمتر از هفت جلسه اصول مرواربافی را یاد گرفته و قصد دارد کارگاهی بزرگ دایر و اشتغال‌زایی کند.
آسیه که بیش از ۱۰ شاگرد در کارگاهش مشغول به کار هستند و ۱۵ نفر دیگر نیز در خانه‌هایشان کار می‌کنند، می‌گوید: محصولات تولیدی ما بازار فروش دارد و سفارش‌های زیادی به خصوص از کشورهای همسایه داریم.
وسط ترکه‌های بید پوست گرفته و سفید شده، لابه‌لای سبدها و گهواره‌های بچه، راضیه هم با سرعت و مهارت خاصی سبدی را می‌بافد و تخت و گهواره نوزادی است که قرار است یکماه دیگر پا به این دنیا بگذارد و در هویت و هنر اصیل این دیار پرورش یابد.
آسیه که بیش از ۱۰ شاگرد در کارگاهش مشغول به کار هستند و ۱۵ نفر دیگر نیز در خانه‌هایشان کار می‌کنند، می‌گوید: محصولات تولیدی ما بازار فروش دارد و سفارش‌های زیادی به خصوص از کشورهای همسایه داریم.
او یادآور می‌شود: تا این مرحله از کار که رسیده‌ام، با سرمایه شخصی خود و حمایت همسرم بوده و در تلاش هستم کارم را بیشتر از این توسعه دهم، اما تسهیلات نیاز دارم.
مُرواربافی هنری نیست که فقط مردانه باشد، چه رنج‌هایی می‌کشند مادرانی که با گره زدن چوب و ترکه‌های مُروار، می‌خواهند گره از مشکلات زندگی‌شان باز کنند و با هزاران امید و آرزو آینده‌ای روشن برای فرزندانشان بسازند، آن هم با خلاقیت و هنر دستانشان.
مُروار که اسم اصیل و محلی آن «ترکه» است، بیشتر در روستای داویجان(روستای ملی مُروایتی ایران)، گوراب و روستاهای همجوار و دیگر نقاط روستایی شهرستان ملایر همچون حرم‌آباد، می‌آباد یا رضوان‌کده و توچغاز با بیش از ۲۰۰ هکتار کشت می‌شود و حدود ۷۰ درصد نیاز کشور را تامین می‌کند، به گفته فعالان این هنر، حدود ۳۰ درصد از تولیدات مُرواربافی ملایر به خارج از کشور صادر می‌شود و تمامی مواد اولیه این هنر از این شهرستان تامین می‌شود.
مُرواربافی حرفه‌ای پرسود برای جوانان جویای کار
یک کارآفرین برتر کشور در هنر مرواربافی نیز معتقد است: این هنر حرفه‌ای با سودآوری بالا و زمینهای مناسب برای اشتغال جوانان است، اما باید علاقه‌مندی در بین جوانان برای حضور در این حرفه وجود داشته باشد.
«داود مجیدی» که احیاکننده هنر مرواربافی است، با اشاره به فراهم بودن بازار تولید، فروش و مواد اولیه این حرفه، از جوانان جویای کار دعوت کرد تا به این شغل پر سود روی آورند.
وی هنر مرواربافی را گزینه‌ای مناسب برای جوانانی دانست که به دنبال یک شغل دائم با درآمد خوب هستند، این کارآفرین برتر بیش از ۵۰ نوع محصول تولید می‌کند و تمامی این محصولات هم ایده و خلاقیت خودش بوده و همچنان در تلاش برای تولید محصولات جدید با تنوع به‌روز است.
مجیدی توسعه صادرات را در دستور کار دارد و در تلاش است صادرات به کشورهای اروپایی را نیز محقق کند.
در لابه‌لای همه تنگناها، فراز و نشیب‌ها و مشکلات، هنر مرواربافی قد کشید و در دفتر تاریخ ملی کشور ثبت شد و علاوه بر ثبت به عنوان میراث ناملموس در اسفندماه ۱۳۹۴ در وزارت میراث فرهنگی، آذرماه سال ۱۴۰۰ نیز موفق به ثبت ملی شد.
روند تهیه مُروار
مرواربافان پس از کشت و برداشت مروار، ترکه‌ها را انبار کرده و پس از آماده‌سازی، آنها را به طول‌های سه یا چهار قسمتی برش می‌دهند، سپس این ترکه‌ها در پاتیل‌های مخصوصی همراه با آب جوشانده شده و لایه رویی آن گرفته می‌شود و ترکه‌ها پس از خشک شدن، آماده بافتن هستند.
مروار دارای رنگ زرد است و زمانی که با روغن جلا داده می‌شود، به رنگ طلایی درمی‌آید، محصولات بافته شده نیز باید حدود ۴۸ ساعت در معرض آفتاب قرار گیرند تا رنگ آنها روشن‌تر و به طلایی زیبا تبدیل شود.
از محصولات تولیدی مروار می‌توان به تولید انواع سبد گرد کوچک و بزرگ، سبد بیضی کوچک و بزرگ، سبد قایقی کوچک و بزرگ، کاسه در اندازه‌های مختلف، سبد کشکولی، سبد جای میوه، سبد پنجره‌ای، ساک پیک‌نیک، سبد دو و سه‌طبقه، جای لباس، سبد نوزاد، سبد روزنامه، انواع لوستر، شکلات خوری، جای سوزن و نخ، جای تخم‌مرغی، میز و صندلی و مبل و محصولات متنوع دیگر اشاره کرد.
بازار داخلی خواهان مرواربافی نیست
«داود زارع» نیز یکی از استادکاران مرواربافی است که به گفته خودش، اولین کسی بوده که به این روش سبدبافی را در ملایر رواج داده و سال ۱۳۸۲ کارگاه بزرگی راه‌اندازی کرد و برای نخستین بار ۲۰ تا شاگرد گرفت.
باید بگویم کارهای ما بازار خودش را دارد، یکسری سبدها با ساقه گندم و برنج و لیفه خرما تولید و وارد بازار شد، اما جای سبدهای مُروار را نتوانست بگیرد.
او می‌گوید: بزرگترین بازار فروش محصولات ما کشور عراق است و مشتریان خواهان محصولاتی همچون سبد نوزاد، جای نانی و دیگر تولیدات ما هستند، در حالی‌که در بازار مصرف داخلی خیلی پیشرفت نداشتیم.
به گفته زارع؛ یکی از مهمترین مشکل ما بیمه فعالان این هنرصنعت و تسهیلاتی است که متاسفانه مسیر بیمه بسیار طولانی است و بودجه لازم برای اعطای تسهیلات حداقلی نیست.
وی ادامه داد: این هنر ملی هنوز یک انجمن، تعاونی و یا تشکل ندارد، یکبار تعاونی تشکیل دادیم، اما چون هیچ فعالیتی نداشت، حتی برای ایجاد یک بازارچه کوچک مرواربافی و قیمت‌گذاری محصولات، به همین دلیل منحل شد و هیچ همکاری برای ادامه فعالیت آن صورت نگرفت.
این استادکار هنر مروار افزود: ملی شدن این صنعت به این حرفه کمک کرد، اما وجود دلالان و واسطه‌ها بزرگترین لطمه را به ما زد، داویجان چون روستای ملی است، همه خریداران از هر کجای دنیا به این روستا می‌روند و کسی آنها را داخل شهر نمی‌آورد، در حالی‌که ما هزینه‌های زیادی برای تولید می‌دهیم.
زارع از دیگر مشکلات این هنر به قیمت بالای ترکه اشاره کرد و گفت: به دلیل قیمت بالای ترکه، یک بازار دلالی درست شده و بقیه همکاران ما کار تولید سبد را کنار گذاشته‌اند و به کار خرید و فروش ترکه پرداخته‌اند و دلال ترکه شده‌اند، چون برایشان سود دارد.
خام‌فروشی به هنر مرواربافی آسیب زده است
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، یکی از بزرگترین مشکلات هنر مُرواربافی را فصلی بودن این هنر صنعت دانست که اکثر هنرمندان به ویژه در مناطق روستایی به صورت فصلی در این هنر اصیل و ملی شهرستان فعالیت می‌کنند.
«ابراهیم جلیلی» با بیان اینکه وقتی هنر فصلی شود، به خطر می‌افتد، اظهار کرد: اکثر هنرمندان فعال در این رشته، ابتدا به امورات کشاورزی ویژه باغداری رسیدگی می‌کنند، سپس در فصل‌های بیکاری به هنر مرواربافی می‌پردازند.
وی با تاکید بر اینکه فعالیت در هنر ملی مُرواربافی همچون مبلمان منبت باید دائمی و مستمر باشد، از دیگر مشکلات این هنرصنعت به نداشتن یک فضای مناسب همچون ناحیه صنعتی اشاره کرد تا هنرمندان بتوانند به صورت مجتمع کنار یکدیگر کار کنند و از فصلی کار کردن نیز خارج شوند.
به گفته رییس اداره میراث فرهنگی ملایر؛ فعالیت بیش از ۲ هزار هنرمند در رشته مُرواربافی، نیازمند تمرکز کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های فروش این محصول در یک مجتمع یا ناحیه صنعتی است.
جلیلی: با توجه به کامل نبودن زنجیره تولید و فروش، مواد اولیه این محصول خام فروشی می‌شود و یا فروش کار به صورت نیمه‌کاره است، از سوی دیگر یک نرخ واحد در محصولات تولیدی مشابه هنرمروابافی وجود ندارد.
جلیلی خام‌فروشی را آسیب دیگری برای این هنر دانست و بیان کرد: با توجه به کامل نبودن زنجیره تولید و فروش، مواد اولیه این محصول خام فروشی می‌شود و یا فروش کار به صورت نیمه‌کاره است، از سوی دیگر یک نرخ واحد در محصولات تولیدی مشابه هنرمرواربافی وجود ندارد.
وی در عین حال داشتن تعاونی تامین نیاز، تشکیل انجمن مُرواربافان، حرفه‌ای عمل کردن و ایجاد یک بازار یا فروشگاه مناسب در داخل شهر را از الزامات و اتفاقات خوب در این هنرصنعت عنوان کرد که می‌تواند روند توسعه آن را شتاب بخشد.
رییس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ملایر با اشاره به تولید سالانه بیش از هفت میلیون قطعه انواع مُروار در این شهرستان، گفت: ملایر در صنعت مُرواربافی مقام اول کشور را دارد و روستای «داویجان» به عنوان روستای ملی و قطب تولید این محصول به شمار می‌رود.
به گفته جلیلی؛ هم اکنون بیش از ۲ هزار هنرمند در ۲۰ کارگاه بزرگ و ۱۵۰ کارگاه کوچک خانگی مشغول به بافت مُروار هستند و طرح‌های بسیار متنوعی از این محصول تولید می‌شود.
سهم اندک مُرواربافی در صادرات
وی یادآور شد: حدود ۲۰۰ هکتار از زمینهای کشاورزی این شهرستان به کشت مُروار اختصاص دارد و محصولات تولید شده هنر مُرواربافی به عراق، ارمنستان، ترکیه و آذربایجان صادر می‌شود.
رییس میراث‌فرهنگی ملایر با اشاره به دارا بودن دو برند جهانی مبلمان منبت و روستای ملی مرواربافی، اظهار کرد: این حوزه پس از کشاورزی، بیشترین میزان اشتغال در بخش صنایع دستی ملایر را به خود اختصاص داده است، با این حال، سهم چندانی در صادرات این محصولات نداریم و به آموزش، آشنایی با قوانین صادرات و جذب بازارهای هدف نیازمندیم.
جلیلی یادآور شد: ملایر دارای بیش از ۶ هزار و ۳۰۰ کارگاه صنایع دستی با ۱۲ هزار شغل مستقیم و ۲۵ هزار شغل غیرمستقیم در ۲۲ رشته است.
رهاورد:
از آنجا که عمده‌ترین مشکل تولیدکنندگان مرواربافی در ملایر، تسهیلات و بازار فروش است و بانوان بخش عمده‌ای از شاغلان این حرفه را تشکیل می‌دهند، در سفر اخیر مشاور وزیر جهاد کشاورزی در امور بانوان به این شهرستان و بازدید از یک کارگاه مرواربافی، امیدی تازه برای بانوان کارآفرین باز شد تا طبق قولی که وی داد، تبصره ۱۵ برای ردیف اعتباری ویژه در بانک کارآفرینی امید باز شد تا بدون تضامین و از طریق اعتبارسنجی در اختیار کارآفرینان روستایی و عشایری قرار گیرد که می‌تواند بخش عمده‌ای از مشکلات هنرمندان را در حوزه مرواربافی حل کند.
برای حل مشکل بازار فروش و حذف واسطه‌ها نیز راه‌اندازی ۲ پلتفرم اختصاصی برای رفع مشکل فروش و حذف واسطه‌ها در دستور کار است که فاز اول آن حداکثر تا یک ماه آینده رونمایی خواهد شد.
پلتفرم ملی فروش مستقیم گام دیگر برای حل مشکل بانوان است که با هدف حذف کامل واسطه‌ها و اتصال مستقیم تولیدکنندگان زن به بازار، در دست طراحی است و پیش‌بینی می‌شود تا دهه فجر امسال به بهره‌برداری برسد.
بدون نظر! اولین نفر باشید